Recension i librit
Festinë Xh Krasniqi
Libri “Ekspozitë me ëndrra” është një libër i ndërtuar me poezi, i shkruar nga autori Lulzim Tafa, i cili është fitues i shumë çmimeve prestigjioze ndërkombëtare për letërsi. Po ashtu, ai është bartës i shumë dekoratave dhe mirënjohjeve kombëtare dhe ndërkombëtare.
Lulzim Tafa, përmes kësaj vepre, shqyrton dimensionet shpirtërore dhe psikologjike të individit. Përdorimi i figurave dhe simboleve na mundëson një analizë të thellë të ndërveprimit mes elementeve shpirtërore dhe psikologjike.
Vepra e tij është e realizuar përmes tetë kapitujve: “Ëndrra”, “Poetët”, “Dashuria”, “Lufta”, “Dhimbja”, “Hija”, “Vdekja”, “Adami”.
Vepra fillon me një poezi program, të quajtur “Poezia është si toka”, ku poezia paraqitet një forcë krijuese si toka, të cilën e paraqet themelore për ekzistencën.
Vepra ndërtohet kryesisht nga vargu i lirë, në të cilin dominon gjashtërrokëshi.
Poezia e Lulzim Tafës ndërtohet nga shumë motive, siç janë: Dashuria, lufta, vdekja, kujtimi për të kaluarën, liria, dhimbja, etj.
Nga figurat stilistike, më shumë shohim të paraqitur enumeracionin, i cili shfaqet përmes kësaj vepreje dhe është karakteristikë për poetin, ngase në çdo poezi të tij ne takojmë këtë figurë, e një ndër to është edhe poezia: “Poezia është si toka” :
“Ka dete e oqeane,
Ka male e bjeshkë,
Gurë e dru e fruta”
Ose te poezia “Andrra”
“Nuk ekzistojnë malet, detet, oqeanët
As qiejt
Nuk ekzistojnë planetët
Dielli, Toka e Hana
Hana hiç se hiç”
Në këtë poezi, ne përballemi me kontrastin e dy realiteteve të kundërta. Jeta, për subjektin poetik shfaqet si një iluzion i ëndrrës, ku çdo ngjarje që ndodh perceptohet si një fantazi. Pas strofës së tretë, kjo ide bëhet më e qartë kur ai shpreh se diçka kaq e bukur nuk mund të ekzistojë në realitet. Përballja më e thellë ndodh kur ndjenjat shpërthejnë dhe kjo ndihet më së miri në vargjet: “Nuk ekziston as dashuria, edhe pse të dua.” Megjithatë, ai nuk e vë në dyshim ekzistencën e Zotit, duke pohuar se ai është diku, ndoshta ai që na shikon në ëndërr, duke shfaqur në këtë mënyrë rolin e poetit. Ky rol e mbështet idenë se diçka e krijuar nuk mund të mohohet.
Ndërsa, përmes antitezës, Tafa paraqet mallin, i cili në shumicën e poezive shfaqet përmes ëndrrave:
“Të kam parë ëndërr si drenushë
E drenushat vrapojnë shpejt
E ti as që ecën”
Në poezinë “Teoria e shpjegimit të ëndrrave”, vërehet se poeti e nis poezinë me paraqitjen e gjarprit në ëndërr, një simbol që, sipas interpretimit të ëndrrave të Frojdit, lidhet me dëshira, ngacmime dhe synime që janë të shtypura, të ndrydhura dhe jashtë vetëdijes së individit.
Gjarpri, sipas Lulzim Tafës, nëse shfaqet në ëndërr, “të ka kafshuar lojën”, një figurë që lidhet me interpretimin e Frojdit, ku gjarpri përfaqëson një simbol të seksualitetit dhe tensioneve të pavetëdijshme që lidhen me këtë tematikë.
Një themel i rëndësishëm i veprës është edhe paraqitja e autorëve të shquar, si Musa Ramadani, të cilin Tafa në poezinë “Pazari i ëndrrave” e cilëson si mjeshtër të madh, ndërsa në poezinë e quajtur “Ogur” e përmend edhe Ali Podrimen. Në një kapitull të veçantë të titulluar “Poetët”, Tafa paraqet poezi për Çarls Bukowskin, të cilin e shquan për veçantinë e tij:
“Ka shumë njerëz normal, ai ishte tjetër”
Po ashtu, Tafa iu kushton poezi poetëve: Azem Shkreli, Mirko Gashi, Kujtim Paçaku, Izet Sarajliqi, Basri Çapriqi, etj.
Brenda këtij kapitulli, ka edhe poezi kushtuar poetit ukrainas, Dymytri Chystiak, i njohur për qëndrimet e tij filozofike dhe politiko-letrare. Në poezi, Tafa kërkon të krijojë një lidhje ndërmjet poetëve ukrainas dhe rusë, duke përdorur këtë formë për të shprehur një mesazh paqeje dhe ndalimi të luftës mes këtyre dy popujve:
“Dimër është
Poetët rusë duhet ta dinë
Se është tepër ftoftë
Për lojën kuq e bardhë”
Poezia thotë Tafa, është më e rëndësishme se ushtria dhe se lufta.
Një shprehje figurative që Tafa përdor është “Çile guri gojën”, përmes së cilës paraqitet lidhja me letërsinë popullore, duke theksuar heshtjen dhe mungesën e shprehjes verbale. Ndërsa te poezia “Një vjeshtë në Shkodër”, autori paraqet edhe një këngë popullore të quajtur “Shkodra ka plot dashuri”. Megjithatë, përkundër lidhjes me letërsinë popullore, në një pjesë tjetër të poezisë së tij, vërejmë ndikimin e postmodernizmit, siç e cilëson edhe Atila Balzas, si një nga përfaqësuesit kryesorë të poezisë postmoderne në Evropë.
Si një autor i poezisë bashkëkohore, Tafa sjell në veprat e tij emërtime të kohës, përmend figura dhe ngjarje të rëndësishme të aktualitetit, por tani duke i paraqitur ato përmes një fryme të re, si: “Beyonce”, “Show-bizi”, “Bezos”, “Gates”, “Kriptovaluta” etj.
Autori gjithashtu shpjegon kuptimin e emrit të tij, duke treguar se emri është vendosur nga nëna e tij si një dashuri për lulet, ndaj ajo e quajti Lulzim. Por, në poezinë e tij, ai e paraqet këtë emër vetëm përmes shkurtesës “Lul”:
“Sa shumë i donte Nana lulet,
Edhe emrin ma la Lul.”
Në poezinë “Sa shpejt më harroi Nana”, Tafa paraqet dhimbjen e madhe të subjektit poetik, brengën dhe trishtimin për vdekjen e nënës së tij, një ndjenjë braktisjeje që shfaqet më së miri përmes harresës së shpejtë që ndien ai nga nëna e tij. E këtë formë ai shfaq dashurinë e madhe për nënën.
Tafa luan gjithashtu me gjuhën dhe efektet që ajo krijon. Për shembull, gjatë përshkrimit të një situate ku ka të bëjë me hedhjen nga lartësia, ai përdor vetëm një fjalë, të cilën e hasim te poezia “Këto leja një romi”:
“Si prej qielli,
ka
me
ra.”
Në të cilën shohim që krijohet, efekti i hedhjes.
Në ciklin e titulluar “Dashuria”, Tafa tregon se muza e tij poetike është e dashura me flokët e mëndafshta, dhe në këtë kuadër kërkon frymëzimin për poezitë e tij. Në këtë cikël, ai ka edhe dy poezi kushtuar Teutës. Në një nga to, të cilën e titullon edhe “Teutë”,Tafa e lartson aq shumë figurën e saj, sa thotë se edhe perënditë i përkulen asaj, duke e shpallur një figurë të rëndësishme.
Ndërsa në ciklin për luftën, autori shkruan për fëmijët e pagjetur dhe gratë e përdhunuar, të cilat, sipas tij, paraqiten si një “porno e gjallë”.
Një nga karakteristikat e Tafës është ironia, përmes së cilës ai godet pjesë të aktualitetit, siç e hasim në poezinë “Bac, s’po kryhen”, ku ai paraqet mashtrimet e shumta që po ndodhin. Ushtarë që dikur nuk kishin marrë pjesë në luftë, tani në kohët e sotme dalin dhe paraqesin versionin e kundërt, ndaj Tafa thekson se numri i tyre po rritet vazhdimisht. Ironia e tij theksohet edhe më shumë kur atdheu, sipas tij, nuk është më asgjë më shumë se një fjalë goje, një shprehje bosh, një tender i zbrazët.
Një tjetër veçori e poetikës së Tafës është përdorimi i fjalëve nga gjuhë të tjera, si: “Sui generis”, “hot” etj. Gjithashtu, elementi tjetër i poezisë së tij është shpjegimi i një fjale brenda poezisë, që e gjejmë në poezinë “Spa e katit të tretë”.
Sa i përket raportit ndërtekstual me shkrimin e shenjtë, në pjesën e fundit të poezisë së tij, vërejmë një përmbysje, një ironi dhe një teh të hollë të cinizmit drejtuar ideologjisë fetare. Tafa rimerr figurat e shenjta fetare dhe krijon sarkazmë me to. Në poezinë “Rivali i Adamit”, ai e quan Adamin muskuloz, ndërsa në poezinë “Frika”, ai nuk heziton të luajë me njishin transcendental. Në fillim, ai paraqet madhështinë e tij, por në fund, përmes ironisë, e përmbys atë, duke e paraqitur raportin midis subjektit poetik dhe figurës fetare të gruas së parë, “Havës”:
“Se një herë në andërr
e kam dushë Hazreti Havën.”
Siç e shohim, Lulzim Tafa prek të gjithë mozaikun e jetës dhe e plotëson atë me të gjitha ngjyrat, qofshin ato të ngrohta, apo të ftohta. Ai nuk heziton të flasë për tema tabu dhe shpeshherë, përmes ironisë së tij, i godet ato. Siç thotë edhe Ali Podrimja:
“Këtë poet e shquan guximi intelektual i tij”.
Përmes kësaj, shohim që Lulzim Tafa do të vazhdojë të mbetet një poet i rëndësishëm në panoramën e letërsisë bashkëkohore./ KultPlus.com
